στον δρόμο προς τη ευτοπική γη της αισθητικής κι αντι-εξουσίας*
Ο άνθρωπος στους σύγχρονους καιρούς διέπεται από το άγχος της οικολογικής κρίσης. Η περιβαλλοντική μόλυνση και ρύπανση του πλανήτη είναι κάτι υπαρκτό και επιστημονικά τεκμηριώμενο. Οι ‘δεξαμενές’ φυσικών πόρων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας φθίνουν μαθηματικά. Ως εδώ ένας μέσος άνθρωπος θα έλεγε ότι γενικά συμφωνεί και εμείς μαζί με αυτόν, περιγράφοντας ένα μέλλον δυσοίωνο σχετικά με την ‘υποταγή της φύσης κάτω από τον ολοκληρωτικό έλεγχο των ανθρώπινων κοινωνιών’.
Ωστόσο κάνοντας μία ιστορική ανασκόπηση σε ένα ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο, δεν είναι όλη η ανθρωπότητα ισότιμα υπεύθυνη για την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή. Ο κρατικός καπιταλισμός των δυτικών κοινωνιών με έμφαση αυτών του βορείου ημισφαιρίου ευθύνεται δυσνάλογα συγκριτικά με τον υπόλοιπο κόσμο. Μία ολιγαρχική πολιτική υπερ-δυνάμεων επέβαλε χρόνιες τεχνικές παρεμβάσεις στη γη προς εντατικοποίηση κάθε ανθρώπινης εργασίας με σκοπό τη συσσώρευση του κεφαλαίου και μετασχηματισμό της δυνατότητας για δημιουργία και ελεύθερη έκφραση του ατόμου σε δουλεία.
Μακροπρόσθεσμα, κάθε σχέδιο για ανάπτυξη ταυτίστηκε με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου που τελικά καταλήγει σε μία ψυχο-υπερκαταναλωτική υγεία που βιάζει φύση και άνθρωπο. Δεδομένου όμως, ότι κάθε τεχνολογική εφεύρεση έως και σήμερα στέκεται ανήμπορη απέναντι στις απώλειες από φυσικές καταστροφές,οι ίδιες τεχνοκρατικές πρακτικές αποφάσισαν να οργανώσουν το σχέδιο μία πράσινης ανάπτυξης. Αυτός ο όρος φαίνεται να αρέσει σε όλους γιατί επιτέλους μάλλον βρίσκουμε τους χαμένους δεσμούς μας με τη φύση! Ανεμογεννήτριες, φωτοβολταικά, βιο-καλλιέργεια, βιολογικοί καθαρισμοί κ.ο.κ. Ποιοι όμως ορίζουν το θεσμικό πλαίσιο για αυτές τις αλλαγές και με τι γνώμονα; Μα φυσικά, κάποιες βιομηχανίες και πολυεθνικές που όχι όμως συνεχίζουν επεκτατικά το αλαζονικό τους παιχνίδι αλλά υπό το πράσινο πρόταγμα τείνουν πλέον να εξαγοράσουν όλα τα φυσικά αγαθά, κάθε ζωτικό μας χώρο, με αποκορύφωμα τον έλεγχο της τροφής. Είναι οι ίδιες οι δυνάμεις που τόσα χρόνια ανθίζουν πολεμικές βιομηχανίες και ορίζουν τους τριτοκοσμικούς λαούς. Είναι οι ίδια κεφάλια που έρχονται να σώσουν την Ελλάδα της δημοσιοοικονομικής κρίσης με τις πολλά υποσχόμενες επενδύσεις.
Στην πραγματικότητα λοιπόν τα υπαρξιακό άγχος της οικολογικής κρίσης του μέσου ανθρώπου μεταγράφεται σε άγχος ελέγχου μετακίνησης του χρήματος από τις παγκόσμιες οικονομικές ελίτ.
Αλήθεια, αναλογιστήκαμε ποτέ, ποιοι υπογράφουν τις παγκόσμιες περιβαλλοντικές συνθήκες; Ποιοι ορίζουν ‘το ποιοι φταίνε’ και ‘πόσο’ φταίνε; Το κεφάλαιο λοιπόν ορίζει πότε ρυπαίνει και μολύνει, πότε πρέπει να ρυπαίνει φιλικά στο περιβάλλον, πότε προπαγανδιστικά κάποιες ακτιβιστικές οργανώσεις θα αντιδρούν.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι καταστεί τον απλό άνθρωπο γεμάτο ενοχές, έχοντας εξαγοράσει την συνειδησή του με το αντίτιμο του κέρδους. Κι όμως δεν είμαστε ανήμποροι να κατανοήσουμε τι συμβαίνει, γιατί μπορούμε οι ίδιοι να προστατέψουμε τις ζωές μας, μέσα στο περιβάλλον που οριοθετούμε.
Ξεκινώντας από το άτομο και παίρνοντας παραδείγματα από τον ‘οίκο’ του καθενός έχουμε μία άμεση εξεγερσιακή πρακτική που ίσως τελικά απαντά στην οικολογικότητα της φύσης μας προς ελευθερία, ευτυχία και τελικά οικολογική ισορροπία. Η οργάνωση ανθρώπινων κοινοτήτων τοπικού χαρακτήρα με γνώμονα τις ανάγκες μας είναι κάτι ιστορικά αποδεικτέο. ‘Ενα πρώτο κλειδί είναι το θέμα της μικρής κλίμακας. Σε μία πολυκατοικία, γειτονιά, δήμο ή και περιφέρεια είναι δυνατόν να συμφωνήσουμε στα βασικά, τα οποία μπορούν να αφορούν ζητήματα παραγωγής,αυτάρκειας, μεταποποίησης έως και θέματα πολιτιστικής φυσιογνωμίας. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι το κάνουμε έτσι όπως μας αρέσει!; εγγύηση χωρο-χρονική για βελτιστοποίηση των μέσων και μετέπειτα σκοπών. Μόλις πέρυσι, ένας ολόκληρος δήμος στο Μοntreal του δυτικού Καναδά μεταμορφώθηκε με αυτόν το τρόπο, καταφέρνοντας μάλιστα ανεξαρτησία από το κεντρικό φορολογικό πλαίσιο.
Άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η τοπικότητα δίνει τη δυνατότητα αληθινής ανάπτύξης ανθρώπινων σχέσεων με αλληλέγγυο χαρακτήρα. Αυτή είναι και το εχέγγυο για την διατήρηση στο χρόνο του αυτόνομου τύπου αυτής της προτεινόμενης δομής, το οποίο απαντά και στην κριτική του ότι ότι είναι έξω από νομικά πλαίσια είναι διαχρονικά ουτοπικό.
Καταληκτικά, ψάχνοντας όλοι ένα μοντέλο ανάκτησης των δεσμών μας με τη φύση, προσπερνάμε πάντα την ίδιους τους μηχανισμούς της φύσης. Κάθε οικό-τοπος απαρτίζεται από συγκεκριμένα είδη οργανισμών προσαρμοσμένα σε ένα δεδομένο μικρο-κλίμα. Το ελευθεριακό στοιχείο ενυπάρχει στην ελευθερία τους να οργανώσουν αρμονικά τις σχέσεις επιβίωσης και (ανα)-παραγωγής μεταξύ τους, λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές ανάγκες που τις επιτάσσουν οι κοινωνικές δυνατότητες του μικρο-κλίματος στο περιβάλλον τους.
Την κοινωνία την ορίζουμε εμείς, την χτίζουμε εμείς, επειδή είμαστε εμείς. Η ουτοπία είναι εφικτή, γιατί είναι οικολογική.
O Xρήστος Κ. Κωτάκης είναι μέλος της Ελευθεριακής Πρωτοβουλίας Πάτρας.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Κλιματική δικαιοσύνη: Προοπτικές για την κλιματική κρίση και την κοινωνική αλλαγή. Brian Tokar
μετάφραση: Σταύρος Καραγεωργάκης, Αντιγόνη, 2013, ISBN 978-960-98812-6-5
Λέξη-κλειδί: ελευθεριακός κοινοτισμός
Υποσημειώσεις
- Η πρώτη γραφή αφορά το Μάη του 2014.
- Ο συγγραφέας αφιερώνει τις παρών σχεδίασμα στο φίλο και μέντορα Σωτήρη Λυκουργιώτη*